Υπέρταση, μία σιωπηλή νόσος

Εισαγωγή

Η υπέρταση αποτελεί την κύρια αιτία πρώιμου θανάτου στον κόσμο με 1 στους 4 άντρες και 1 στις 5 γυναίκες να παρουσιάζουν το συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας. Η δε διάγνωσή της είναι δύσκολη γιατί … η υπέρταση δεν έχει συμπτώματα.

Γνωρίζοντας την υπέρταση

Η υπέρταση, δηλαδή η αυξημένη αρτηριακή πίεση είναι μία κατάσταση στην οποία τα αγγεία έχουν συνεχώς αυξημένη πίεση στα τοιχώματά τους. Αποτελεί τον κυρίαρχο παράγοντα κινδύνου για σοβαρές και θανατηφόρες ασθένειες όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο, το έμφραγμα μυοκαρδίου, την νεφρική ανεπάρκεια, τη συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια, την αθηροσκλήρυνση και την άνοια.

Η συστολική πίεση, για την οποία συχνά στην καθημερινότητά μας χρησιμοποιούμε τον όρο «η μεγάλη πίεση» είναι ισχυρότερος προγνωστικός παράγοντας καρδιαγγειακού επεισοδίου σε σύγκριση με την διαστολική πίεση ή «μικρή» όπως συνηθίζεται να αποκαλείται.

• Το όριο για τη διάγνωση της αρτηριακής πίεσης έχει μειωθεί τα τελευταία χρόνια καθώς οι μελέτες δείχνουν ότι η διατήρηση χαμηλότερης αρτηριακής πίεσης μειώνει τη θνησιμότητα και τα καρδιαγγειακά επεισόδια. Τα τελευταία έτη ως υπέρταση ορίζεται η μεγαλύτερη τιμή για την συστολική ≥140 mmHg και τη διαστολική ≥90 mmHg. Το 2017 το Αμερικάνικο κολέγιο καρδιολογίας και η Αμερικάνικη Καρδιολογική Εταιρεία (ΑCC- ΑΗΑ) υιοθέτησαν ένα χαμηλότερο όριο, όπου ως υπέρταση ορίζεται η συστολική ≥130 mmHg και η διαστολική ≥80 mmHg.

Το μέγεθος του προβλήματος

Μελέτες με μετρήσεις που έγιναν στο ιατρείο, εκτιμούν ότι η παγκόσμια επίπτωση της υπέρτασης ήταν σε 1,13 δισεκατομμύρια άτομα το 2015, ενώ στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη εκτιμάται στα 150 εκατομμύρια άτομα. Ο συνολικός επιπολασμός της υπέρτασης στους ενήλικες εκτιμάται περίπου 30-45%. Στη χώρα μας το ποσοστό του πληθυσμού που πάσχει από αρτηριακή υπέρταση είναι κατά μέσο όρο 20%. Το ποσοστό των ανδρών στο γενικό πληθυσμό είναι 17,71% και των γυναικών 22,49%, σύμφωνα με έκθεση της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής για το 2012. Η υπέρταση αυξάνεται με την ηλικία και είναι συχνότερη (>60%) σε άτομα άνω των 60ετών. Καθώς ο πληθυσμός γερνάει, η υιοθέτηση πιο καθιστικού τρόπου ζωής και η αύξηση του σωματικού βάρους, είναι πολύ πιθανό ότι θα οδηγήσει σε αύξηση των ατόμων με υπέρταση.

Διάγνωση/εκτίμηση

Οι περισσότεροι άνθρωποι με υπέρταση δεν γνωρίζουν ότι έχουν πρόβλημα γιατί η υπέρταση δεν έχει συμπτώματα. Γι’ αυτό το λόγο είναι αναγκαίο η αρτηριακή πίεση να μετριέται συχνά. Eίναι σημαντική η έγκαιρη διάγνωση της υπέρτασης για την αποφυγή ενός καρδιακού ή εγκεφαλικού επεισοδίου καθώς και την πρόληψη της δημιουργίας βλαβών σε όργανα «στόχους» όπως η καρδιά, ο εγκέφαλος και οι νεφροί.

H διάγνωση της υπέρτασης βασίζεται σε μετρήσεις της αρτηριακής πίεσης στο ιατρείο σε επαναληπτικές επισκέψεις καθώς και σε μετρήσεις στο σπίτι. Μπορεί επίσης να γίνει μέσω περιπατητικής παρακολούθησης με 24ωρη καταγραφή της αρτηριακής πίεσης. Οι μετρήσεις στο σπίτι χρησιμοποιούνται για τη διάγνωση της υπέρτασης, την ανίχνευση του φαινομένου της υπέρτασης της «λευκής μπλούζας» (δηλαδή αυξημένες πιέσεις στο ιατρείο και χαμηλές στο σπίτι), της συγκαλυμμένης υπέρτασης (δηλαδή αυξημένες πιέσεις στο σπίτι και χαμηλές στο ιατρείο) καθώς και την ρύθμιση της πίεσης. Οι οδηγίες συνιστούν τουλάχιστον δύο μετρήσεις σε κάθε περίσταση με τη χρήση αξιόπιστου πιεσόμετρου και την περιχειρίδα στο σωστό μέγεθος. Πριν από την μέτρηση θα πρέπει να παραμείνει κανείς σε καθιστή θέση για τουλάχιστον 5 λεπτά, να στηρίζετε η πλάτη του και τα πόδια να ακουμπούν στο πάτωμα κα να μην είναι σταυροπόδι.

Θεραπεία

Η θεραπεία της υπέρτασης περιλαμβάνει φαρμακολογικές και μη φαρμακολογικές προσεγγίσεις. Η απόφαση για θεραπεία εξαρτάται από τον βαθμό υπέρτασης (πόσο υψηλή είναι η αρτηριακή πίεση) καθώς και από το αν υπάρχουν και άλλοι παράγοντες κινδύνου και προϋπάρχουσες παθήσεις όπως σακχαρώδης διαβήτης, καρδιαγγειακή νόσος ή νεφρική νόσος. Γενικά σε όλα τα υπερτασικά άτομα η πίεση στόχος είναι <140/90 mmHg δεδομένου ότι η θεραπεία γίνεται καλά ανεκτή. Ωστόσο, ο στόχος μπορεί είναι χαμηλότερος <130/80 mmHg στους περισσότερους ασθενείς ανάλογα με την ηλικία και με το ιστορικό τους. Πριν από τη χορήγηση αγωγής όλοι οι υπερτασικοί θα πρέπει να υποβληθούν σε μία σειρά εξετάσεων σε συνεννόηση με τον ιατρό τους.

Αλλαγή τρόπου ζωής

Tα μη φαρμακευτικά μέσα αντιμετώπισης της υπέρτασης είναι πολύ χρήσιμα καθώς με την αποτελεσματική εφαρμογή τους μπορεί να μειωθούν οι δόσεις φαρμάκων και να καθυστερήσει ή και να αποφευχθεί η φαρμακευτική θεραπεία. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα μη φαρμακευτικά μέσα έχουν ευεργετική δράση όχι μόνο στη ρύθμιση της πίεσης αλλά και στη ρύθμιση άλλων παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου. Ανάμεσα σε αυτά είναι:

• Περιορισμός πρόσληψης αλατιού. Η ποσότητα πρέπει να είναι λιγότερο από 5γρ την ημέρα. Προσοχή στο κρυμμένο αλάτι που υπάρχει στα τυποποιημένα τρόφιμα και το έτοιμο ψωμί.
• Περιορισμός της κατανάλωσης αλκοόλ. Το όριο ορίζεται σε λιγότερο από 14 μονάδες αλκοόλ τη βδομάδα για τους άνδρες και 8 μονάδες αλκοόλ τη βδομάδα για τις γυναίκες . [Μία μονάδα αλκοόλ ισοδυναμεί με 10g καθαρού αλκοόλ, δηλαδή περίπου 100ml κρασί ή 250ml μπύρας]
• Έλεγχος του σωματικού βάρους και αποφυγή της παχυσαρκίας. Προτείνεται σταδιακή απώλεια βάρους σε υπέρβαρους και παχύσαρκους με στόχο ένα υγιή δείκτης μάζας σώματος BMI περίπου 20–25kg/m2) [BMI= Δείκτης μάζας σώματος ορίζεται ως το σωματικό βάρος σε κιλά προς το ύψος του ατόμου στο τετράγωνο] και περίμετρος μέσης (<94 cm στους άνδρες και <80 cm). Η διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους βοηθά στη μείωση της υπέρτασης και του καρδιαγγειακού κινδύνου συνολικότερα.
• Η διατροφή θα πρέπει να είναι πλούσια σε λαχανικά, φρέσκα φρούτα, ψάρια και ξηρούς καρπούς (ανάλατοι). Επίσης η διατροφή θα πρέπει να περιλαμβάνει κατανάλωση μη κορεσμένων λιπαρών οξεών (ελαιόλαδο), χαμηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος και γαλακτοκομικά χαμηλά σε λιπαρά.
• Η άσκηση είναι σημαντικός παράγοντας και γι’ αυτό συνιστάται ήπια άσκηση τουλάχιστον 30λεπτά την ημέρα για 5-7 ημέρες την εβδομάδα.
• Διακοπή καπνίσματος
• Επίσης θα πρέπει να περιορίζεται όσο είναι δυνατόν η χρήση φαρμάκων όπως μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, αποσυμφορητικά μύτης, κ.ά.

Φαρμακευτική θεραπεία

Τα αντιυπερτασικά φάρμακα είναι ίσως τα πιο καλά μελετημένα φάρμακα στην ιατρική. Οι πέντε κατηγορίες φαρμάκων που θεωρούνται φάρμακα πρώτης επιλογής είναι:

• Διουρητικά
• Β-αποκλειστές
• Ανταγωνιστές ασβεστίου
• Αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης
• Αναστολείς των υποδοχέων της αγγειοτασίνης

Οι πέντε κατηγορίες αντιυπερτασικών φαρμάκων είναι αποτελεσματικές στην μείωση της πίεσης και στην προστασία των οργάνων που βλάπτονται από την αυξημένη πίεση. Αξίζει να σημειωθεί ότι έχουν λίγες παρενέργειες οι οποίες σπάνια είναι σοβαρές. Ο στόχος της θεραπείας είναι μείωση της πίεσης και αυτό μπορεί να επιτευχθεί με οποιοδήποτε φάρμακο από τις 5 κατηγορίες. Ωστόσο, αν συνυπάρχουν προβλήματα όπως καρδιακή ανεπάρκεια, στεφανιαία νόσος ή σακχαρώδης διαβήτης τότε προτιμώνται κάποιες κατηγορίες φαρμάκων. Σε άλλες καταστάσεις όπως η κύηση ή το άσθμα απαγορεύεται η χορήγηση συγκεκριμένων αντιυπερτασικών.

Η θεραπεία της υπέρτασης και η ρύθμιση της πίεσης σε φυσιολογικά επίπεδα μειώνει τον κίνδυνο για αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο κατά περίπου 40%, για στεφανιαία νόσο κατά περίπου 25% και για καρδιακή ανεπάρκεια κατά 50%. Παρόλα τα οφέλη της θεραπείας της υπέρτασης οι ιατρικές μελέτες έχουν δείξει ότι η μακροχρόνια διόρθωση της πίεσης δεν επιτυγχάνεται. Η αυξημένη πίεση δεν δίνει συνήθως συμπτώματα και πολλοί ασθενείς αποφεύγουν να παίρνουν τα φάρμακά τους. Άλλοι ασθενείς πάλι, ακολουθούν τη λαθεμένη τακτική να μετρούν την πίεση και να λαμβάνουν τα φάρμακα ανάλογα με το αποτέλεσμα. Τα αντιυπερτασικά φάρμακα δρουν ρυθμίζοντας την πίεση και προλαμβάνουν βλάβες σε ζωτικά όργανα και καρδιαγγειακά επεισόδια. Για τη σωστή ρύθμιση της πίεσης είναι αναγκαίο τα φάρμακα να λαμβάνονται κάθε μέρα.

Μία επίσκεψη στον ιατρό θα βοηθήσει στην διάγνωση της υπέρτασης. Σε περίπτωση υπέρτασης η διερεύνηση με εξετάσεις και η επιλογή της θεραπείας θα οδηγήσει στην ικανοποιητική ρύθμιση. Στη συνέχεια όμως χρειάζεται τακτική παρακολούθηση για τη βέλτιστη και μακροχρόνια διαχείριση της υπέρτασης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• 2018 ESC/ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Cardiology (ESC) and the European Society of Hypertension (ESH) European Heart Journal (2018) 39, 3021–3104
• Initial Treatment of Hypertension Sandra J. Taler, M.D.N Engl J Med 2018;378:636-44.
• https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hypertension
• https://eody.gov.gr/disease/artiriaki-ypertasi/