Καύσωνας – Άμεσες επιπτώσεις στην υγεία μας και πρόληψή τους

Εισαγωγή

Όλοι ζήσαμε ένα πολύ ζεστό καλοκαίρι! Όλοι νιώθουμε ότι κάθε χρόνο οι καύσωνες είναι ολοένα και πιο συχνοί και πιο έντονοι. Είναι ένα γεγονός που επηρεάζει την υγεία καθενός από εμάς, με διαφορετικούς τρόπους. Το άμεσο αποτέλεσμα είναι η αύξηση των ασθενειών που σχετίζονται με τη υψηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος καθώς και παροξύνσεις κάποιων καταστάσεων υγείας ευαίσθητων στη ζέστη.

Ο κίνδυνος των ασθενειών που σχετίζονται με τη υψηλή θερμοκρασία του περιβάλλοντος  οφείλεται κυρίως στη διάρκεια έκθεσης στη θερμότητα, είτε αυτή προέρχεται από το περιβάλλον, είτε είναι η θερμότητα που την παράγει ο οργανισμός μας, όπως συμβαίνει κατά τη διάρκεια άσκησης. Κάθε άτομο έχει διαφορετική ευαισθησία στη ζέστη, η οποία επηρεάζεται κυρίως από την ηλικία αλλά και από συνυπάρχουσες παθήσεις. Επίσης κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν το περιβάλλον που ζει κανείς όπως η φτώχεια, η έλλειψη κατοικίας με κλιματισμό, η έλλειψη πρόσβασης σε υγειονομική περίθαλψη, η περιορισμένη προστασία των εργαζομένων που δουλεύουν σε εξωτερικό χώρο συμβάλλουν στην εκδήλωση παθήσεων σχετικών με την υψηλή θερμοκρασία .

Οι παθήσεις που σχετίζονται με τη ζέστη κυμαίνονται από ήπιες έως απειλητικές για τη ζωή. Η έκθεση στη ζέστη μπορεί να επιδεινώσει πολλά συχνά προβλήματα υγείας ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται καρδιακές, αναπνευστικές, νεφρικές και δερματικές παθήσεις. Το σημαντικό όμως είναι ότι μπορούν να προληφθούν. Με σωστή ενημέρωση, εντοπισμό ατόμων που βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο και παρέχοντας συμβουλές και οδηγίες, μπορεί να μειωθεί η επίπτωση των συγκεκριμένων προβλημάτων υγείας.

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από τη ζέστη;

Αρχικά η ευαισθησία του πληθυσμού στην υψηλή θερμοκρασία εξαρτάται τόσο από ατομικούς παράγοντες όσο και από εξωτερικούς παράγοντες, οι οποίοι τροποποιούν τις επιπτώσεις της θερμότητας στην υγεία.

Τα άτομα άνω των 65 ετών, τα παιδιά, τα βρέφη, οι έγκυες γυναίκες, παχύσαρκα άτομα καθώς και ασθενείς με συνυπάρχουσες παθήσεις ή αναπηρίες οι οποίοι  λαμβάνουν συγκεκριμένα φάρμακα, είναι τα άτομα τα οποία βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο. Ασθενείς με καρδιακά προβλήματα, ιστορικό εγκεφαλικού, νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος, νεφρική νόσο, άνοια καθώς και όσοι πάσχουν από  σακχαρώδη διαβήτη βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο για τις επιπτώσεις στην υγεία που σχετίζονται με την αυξημένη θερμοκρασία.

Υπάρχουν κάποια κοινά φάρμακα όπως διουρητικά, αντιϋπερτασικά, φάρμακα για την καρδιά, αντιϊσταμινικά και ορισμένα ψυχιατρικά φάρμακα τα οποία επηρεάζουν την ανοχή στο θερμό περιβάλλον, επιδρώντας στους φυσιολογικούς μηχανισμούς που χρησιμοποιεί ο οργανισμός για να ανταπεξέλθει στην αυξημένη θερμοκρασία. Το αλκοόλ επίσης μπορεί να μειώσει τη διαύγεια του ατόμου και να επηρεάσει τη κρίση και την αντίληψη της ζέστης. Επίσης, επιτείνει την εφίδρωση και επηρεάζει την διαστολή των αγγείων και τη καρδιακή συσταλτικότητα επιδρώντας την ανοχή μας στο θερμό περιβάλλον.

Στις ομάδες αυξημένου κινδύνου για προβλήματα υγείας σχετιζόμενα με τη ζέστη, περιλαμβάνονται οι εργαζόμενοι σε εξωτερικούς χώρους και οι αθλητές. Επίσης κινδυνεύουν τα κοινωνικά απομονωμένα άτομα ή άτομα που ζουν σε κατοικίες χωρίς κλιματισμό.

Ποιες είναι οι παθήσεις που σχετίζονται με την αυξημένη θερμοκρασία

Τα προβλήματα υγείας που μπορεί να προκύψουν από την παρατεταμένη έκθεση στη ζέστη κυμαίνονται από ήπια έως απειλητικά για τη ζωή.

Θερμοπληξία

Η θερμοπληξία είναι μία απειλητική για τη ζωή ασθένεια η οποία προσβάλλει πολλά συστήματα του οργανισμού. Συνήθως εμφανίζεται σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Σε υγιή άτομα είναι συχνή κατά τη διάρκεια σωματικής άσκησης σε θερμό περιβάλλον. Η άσκηση οδηγεί σε υπερβολική παραγωγή θερμότητας από το σώμα. Όταν γίνεται παρατεταμένα σε ζεστό περιβάλλον αυξάνεται η  πιθανότητα θερμοπληξίας. Η θερμοπληξία χαρακτηρίζεται από αύξηση της θερμοκρασίας του πυρήνα του σώματος (έως >40°C) και δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος η οποία  εκδηλώνεται με συμπτώματα όπως σύγχυση, ευερεθιστότητα, δυσαρθρία και αδυναμία. Χωρίς έγκαιρη αναγνώριση και θεραπεία, η θερμοπληξία έχει υψηλή θνησιμότητα. Η θεραπεία της γίνεται σε νοσοκομείο και περιλαμβάνει την γρήγορη μείωση της υψηλής θερμοκρασίας του σώματος, εντατική ενυδάτωση και διαχείριση της πιθανής βλάβης που έχει προκληθεί στα όργανα.

Εξάντληση από τη ζέστη

Η παρατεταμένη ζέστη μπορεί να προκαλέσει σοβαρή κόπωση, αδυναμία, ναυτία, πονοκέφαλο ή ζάλη (ή συνδυασμό από τα παραπάνω συμπτώματα). Όλες αυτές οι εκδηλώσεις, προκύπτουν από τη μείωση του νερού του σώματος ή όγκου αίματος κυρίως λόγω εξάντλησης νερού ή αλατιού κατά την έκθεση στη ζέστη. Μπορεί να υπάρχει ήπια αύξηση (<40°C) στη θερμοκρασία του σώματος, αλλά χωρίς να αλλοιωθεί η ψυχική κατάσταση του ατόμου και χωρίς τη συμμετοχή συμπτωμάτων από το κεντρικό νευρικό σύστημα όπως συμβαίνει στη θερμοπληξία.

Σύντομη απώλεια συνείδησης

Η έκθεση στη ζέστη μπορεί να προκαλέσει απώλεια συνείδησης, λιποθυμικό επεισόδιο, λόγω αγγειοδιαστολής και συγκέντρωσης αίματος τα άκρα. Αυτό συμβαίνει ως αποτέλεσμα της φυσιολογικής αντιστάθμισης του οργανισμού κατά την έκθεση στη θερμότητα. Σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να μετακινηθεί ο πάσχοντας σε δροσερό μέρος, να  ξαπλώσει σε ύπτια θέση και να λάβει υγρά από το στόμα. Όταν η ανάρρωση παρατείνεται και η φυσική κατάσταση του ατόμου προκαλεί ανησυχία για καρδιακή αιτία, ιδίως αν ο ασθενής έχει παράγοντες καρδιακού κινδύνου, θα πρέπει να ζητηθεί άμεσα περαιτέρω εκτίμηση σε νοσοκομείο.

Θερμικό οίδημα

Το καλοκαίρι είναι αρκετά συχνό το οίδημα στα άκρα. Συνήθως πρήζονται οι αστράγαλοι ή τα δάκτυλα των χεριών. Το οίδημα των άκρων προκαλείται από περιφερική αγγειοδιαστολή και συγκέντρωση υγρών στο διάμεσο ιστό. Αυτό γίνεται ως φυσιολογική αντισταθμιστική απάντηση του οργανισμού κατά στην έκθεση στη θερμότητα. Χρειάζεται να είναι κάποιος σε δροσερό περιβάλλον και να ξεκουράσει τα πόδια του, ενώ τα διουρητικά δεν ενδείκνυνται. Δεν πρέπει ωστόσο να ξεχνάμε ότι το οίδημα στα πόδια μπορεί να προκληθεί και από άλλα αίτια όπως η κατανάλωση υπερβολικής ποσότητας αλατιού, το αλκοόλ, η πολύωρη ορθοστασία, η φλεβική ανεπάρκεια ή από τη χρήση ορισμένων φαρμάκων.

Μυϊκές Κράμπες

Η ζέστη μπορεί να προκαλέσει επώδυνους μυϊκούς σπασμούς στην κοιλιά, τα χέρια ή τα πόδια κατά τη διάρκεια ή μετά την άσκηση σε θερμό περιβάλλον. Αυτό συμβαίνει όταν υπάρχουν υπερβολικές απώλειες σε αλάτι κατά την εφίδρωση από σωματική καταπόνηση. Αντιμετωπίζεται με ξεκούραση, αναπλήρωση υγρών και ηλεκτρολυτών.

Δερματικές παθήσεις -Θερμικό εξάνθημα (ιδρώα)

Το εξάνθημα από τη ζέστη είναι μια φλεγμονώδης διαταραχή της επιδερμίδας που προκύπτει από απόφραξη των  ιδρωτοποιών αδένων. Ονομάζεται ιδρώα (δρωτσίλα) και συνήθως παρουσιάζεται στις πτυχές του δέρματος, στις μασχάλες στη βουβωνική χώρα ή κάτω από το στήθος. Στα σημεία αυτά το δέρμα είναι ερυθρό, ευαίσθητο και κνησμώδες.  Αντιμετωπίζεται διατηρώντας το δέρμα καθαρό και στεγνό και εφαρμόζοντας κάποιες λοσιόν ή ταλκ. Είναι πιθανό ωστόσο να επιμολυνθεί η περιοχή. Μπορεί σε αυτή την περίπτωση να χρειαστεί θεραπεία με κορτικοειδείς και αντιβακτηριακές κρέμες, αλλά γενικά αποφεύγονται τα τοπικά μαλακτικά.

Άλλες δερματικές παθήσεις που προκύπτουν από την έκθεση στον ήλιο είναι τα γνωστά ηλιακά εγκαύματα. Στα δερματικά νοσήματα που μπορεί να επιδεινωθούν κατά την έκθεση στον ήλιο ανήκουν η ακμή καθώς και αυτοάνοσα δερματικά νοσήματα.

Οδηγίες πρόληψης

Τι θα πρέπει να κάνουμε λοιπόν τις ημέρες του καύσωνα;

Είναι σημαντικό να παραμένουμε, εφόσον έχουμε τη δυνατότητα σε σκιερό, δροσερό μέρος το οποίο είναι αεριζόμενο με ανεμιστήρες ή κατά προτίμηση με κλιματισμό. Εάν το σπίτι μας δεν έχει κλιματισμό, πηγαίνουμε σε έναν δημόσιο χώρο που διαθέτει κλιματισμό. Ακόμη και λίγες ώρες παραμονής σε δροσερό περιβάλλον μπορούν να βοηθήσουν το σώμα μας να παραμείνει πιο δροσερό όταν επιστρέψουμε στη ζέστη. Καλό είναι επίσης να γίνονται συχνά ντους με δροσερό νερό.  Μέσα στο σπίτι χρησιμοποιείστε λιγότερο τις συσκευές που εκπέμπουν θερμότητα, όπως ο φούρνος. Τα φαγητά θα πρέπει να είναι όσο γίνεται πιο ελαφριά, καθώς τα βαριά ζεστά γεύματα προσθέτουν θερμότητα στο σώμα. Η κατανάλωση άφθονου δροσερού ή κρύου νερού θεωρείται επιβεβλημένη. Γενικά απαιτείται η κατανάλωση πολλών υγρών. Ωστόσο, εάν ο γιατρός σας σας έχει περιορίσει την ποσότητα των υγρών που πρέπει πίνετε ή σας έχει δώσει αγωγή με διουρητικά, συμβουλευτείτε τον ως προς την ποσότητα των υγρών όταν ο καιρός είναι ζεστός. Επίσης, χρειάζεται προσοχή στην κατανάλωση ποτών τα οποία είναι ζαχαρούχα καθώς προκαλούν απώλεια υγρών. Σε ότι αφορά το αλκοόλ, θα πρέπει να μην καταναλώνονται αλκοολούχα ποτά κατά τη διάρκεια μεγάλης ζέστης.

Αποφεύγετε να κυκλοφορείτε στον καυτό ήλιο και να καταπονείστε σωματικά. Προγραμματίστε τις εξωτερικές σας δραστηριότητες είτε νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα. Τα ρούχα σας θα πρέπει να είναι ελαφριά, άνετα και ανοιχτόχρωμα. Φοράτε καπέλο και προστατεύεται τα μάτια σας με γυαλιά ηλίου. Φυσικά όταν εκτίθεστε στον ήλιο θα πρέπει να φοράτε αντιηλιακό.

Γενικά μειώστε την άσκηση κατά τη διάρκεια της ζέστης. Προσαρμόστε το πρόγραμμα της γυμναστικής σας ώστε να μην γίνεται σε ζεστό περιβάλλον. Εάν γυμνάζεστε σε εξωτερικό θερμό περιβάλλον και νιώσετε ότι λαχανιάζετε περισσότερο από ό,τι συνήθως ή ότι η καρδιά σας χτυπά με αυξημένη συχνότητα, σταματήστε κάθε σωματική δραστηριότητα. Το κολύμπι στη θάλασσα πρέπει να γίνεται μόνο για τη δροσιά και όχι για άσκηση. Η έντονη σωματική δραστηριότητα προκαλεί εφίδρωση και γι’ αυτό χρειάζεται να αναπληρώσετε το αλάτι και τα μέταλλα που αποβάλλονται από το σώμα. Ένα αθλητικό ποτό με ηλεκτρολύτες μπορεί να αναπληρώσει το αλάτι και τα μέταλλα που απομακρύνθηκαν με τον ιδρώτα.

Όλοι κινδυνεύουμε από τις επιπτώσεις της ζέστης στην υγεία μας, αλλά μερικοί άνθρωποι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από άλλους. Σε αυτές τις ομάδες όπως αναφέρθηκε ανήκουν οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη, τα παιδιά και οι έγκυες γυναίκες. Γι’ αυτό χρειάζονται τη βοήθεια μας. Επισκεφτείτε τους ηλικιωμένους δύο φορές τη μέρα και παρακολουθείστε τους για σημάδια εξάντλησης από τη ζέστη. Μην αφήνετε ποτέ βρέφη, παιδιά, ή κατοικίδια σε σταθμευμένο αυτοκίνητο γιατί αναπτύσσονται γρήγορα επικίνδυνα υψηλές θερμοκρασίες ακόμη και αν τα παράθυρα είναι ανοιχτά.

Είναι σημαντικό να μένετε ενημερωμένοι και να παρακολουθείτε τις ειδήσεις για ειδοποιήσεις σχετικά με επερχόμενη ακραία ζέστη, αλλά και ποιοι είναι οι διαθέσιμοι κλιματιζόμενοι χώροι στην περιοχή σας. Μην ξεχνάτε πως με κατάλληλη ενημέρωση, γνώση και δράση μπορούμε να προφυλαχθούμε από τους κινδύνους των υψηλών θερμοκρασιών.

Βιβλιογραφία

• Sorensen C and Hess J. Treatment and Prevention of Heat-Related Illness. N Engl J Med 2022;387:1404-13.
• https://eody.gov.gr/kaysonas/