Καρκίνος, επιδημιολογία, πρόληψη και νεότερες εξελίξεις

Dr Μαρία Μπελεχρή, MSc, Phd

Επιδημιολογία του καρκίνου

Ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη συχνότερη αιτία θανάτου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, καθώς και μία από τις κυριότερες στο κόσμο. Αποτελεί μία ετερογενή ομάδα νοσημάτων που αφορά κυρίως τις μεγαλύτερες ηλικίες, αν και προσβάλλει και παιδιά. Σε παγκόσμιο επίπεδο εκτιμάται ότι για το 2018 διαγνωσθήκαν 18.1 εκατομμύρια νέων περιστατικών και σημειώθηκαν 9.6 εκατομμύρια θάνατοι. Εκτιμάται ότι  ένας στους 5 άντρες και μία στις 6 γυναίκες θα αναπτύξουν καρκίνο κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ ένας στους 8 άντρες και μία στις 11 γυναίκες θα πεθάνουν από τη συγκεκριμένη νόσο.

Η αύξηση των περιστατικών του καρκίνου που παρατηρείται οφείλεται σε διάφορους παράγοντες ανάμεσα στους οποίους είναι η αύξηση του πληθυσμού και του προσδόκιμου ζωής. Η αλλαγή στην συχνότητα συγκεκριμένων τύπων καρκίνων που παρατηρείται, συνδέεται τόσο με κοινωνικούς όσο και οικονομικούς παράγοντες. Ιδιαίτερα στις ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες παρατηρείται μία στροφή από τύπους καρκίνου που συνδέονται με τη φτώχια και τις λοιμώξεις σε καρκίνους που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής των ανεπτυγμένων χωρών.

Στην Ευρώπη σημειώνεται το 23,4% των περιστατικών καρκίνου και το 20,3% των θανάτων από καρκίνο που καταγράφεται στον κόσμο, αν και ο πληθυσμός της αντιπροσωπεύει το 9% του παγκόσμιου πληθυσμού. Συγκεκριμένα, για τα 28 μέλη κράτη της Ευρώπης με συνολικό πληθυσμό 504.6 εκατομμύρια το 2012 καταγράφηκαν 1,43 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις καρκίνου στους άνδρες και 1,21 για τις γυναίκες. Αντίστοιχα οι θάνατοι από καρκίνο στον ανδρικό πληθυσμό φθάνουν στις 716.000  και στον γυναικείο στις 561.000, εξαιρουμένων όλων των μη μελανοκυτταρικών καρκίνων δέρματος. Στην Ελλάδα το 2014 σημειώθηκαν συνολικά 28.700 θάνατοι από καρκίνο από τους οποίους 17.200 ήταν άνδρες και 11.500 ήταν γυναίκες.

Οι τύποι καρκίνου που διαγιγνώσκονται συχνότερα σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ο καρκίνος του πνεύμονα, του μαστού (για τις γυναίκες), και του παχέος εντέρου, σύμφωνα με μελέτες του 2018. Σε ότι αφορά την θνησιμότητα οι παραπάνω τύποι καρκίνου, βρίσκονται ανάμεσα στους πέντε πρώτους (πρώτος, πέμπτος και δεύτερος αντίστοιχα). Αθροιζόμενοι ευθύνονται για το ένα τρίτο της επίπτωσης του καρκίνου και της θνησιμότητας από καρκίνο παγκοσμίως.

Για την Ελλάδα, σύμφωνα με την τελευταία αναφορά του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας το 2014 οι καρκίνοι με τα μεγαλύτερα ποσοστά θνησιμότητας είναι κατά σειρά ο καρκίνος του πνεύμονα,  του προστάτη και ο καρκίνος του παχέος εντέρου για τους άντρες και αντίστοιχα ο καρκίνος του μαστού, του παχέος εντέρου και του πνεύμονα για τις γυναίκες.

Πρόληψη

Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει σημαντική πρόοδος στην αντιμετώπιση αρκετών μορφών της νόσου. Η πρόληψη έχει συμβάλλει στην κάμψη της συχνότητας και των κακοηθειών. Εκτιμάται ότι έως και 50% των περιπτώσεων του καρκίνου θα μπορούσε να προληφθεί αν μπορούσε η επιστημονική γνώση να μεταφραστεί σε πρόληψη. Ωστόσο, η επιτυχημένη πρόληψη απαιτεί δράση τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Σε ατομικό επίπεδο καθένας πρέπει να γνωρίζει ποιες είναι οι επιστημονικά τεκμηριωμένες δράσεις που μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο του καρκίνου. Προς αυτή την κατεύθυνση στοχεύει ο  «Ευρωπαϊκός Κώδικας κατά του Καρκίνου» ο οποίος περιλαμβάνει συμβουλές-συστάσεις  προς τους πολίτες που αφορούν την πρόληψη καρκίνου. Ο κώδικας αυτός αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Η Ευρώπη κατά του καρκίνου» το 1987, αναθεωρήθηκε το Νοέμβριο του 1994 (έκδοση της 2ης έκδοσης) από μια ομάδα διεθνών εμπειρογνωμόνων για τον καρκίνο και στη συνέχεια ξανα-αναθεωρήθηκε το 2003 (έκδοση 3ης έκδοσης). Συνοψίζει την υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής για την προστασία και την πρόληψη του καρκίνου. Παρακάτω παρατίθενται οι συστάσεις της τελευταίας 4^ης έκδοσης της συγκεκριμένης προσπάθειας.

«Ευρωπαϊκός Κώδικας κατά του Καρκίνου»

1. Μην καπνίζετε, μη χρησιμοποιείτε καμία μορφή καπνού.
2. Αν δεν μπορείτε να σταματήσετε το κάπνισμα, τουλάχιστον μην καπνίζετε παρουσία μη καπνιστών. Κάνετε το σπίτι σας και το χώρο εργασίας μέρος ελεύθερο από καπνό.
3. Διατηρείστε ένα υγιές σωματικό βάρος.
4. Ασκηθείτε στην καθημερινότητα σας και περιορίστε το χρόνο που κάθεστε.
5. Υιοθετήστε ένα υγιεινό τρόπο διατροφής.

• Τρώτε δημητριακά ολικής άλεσης, όσπρια, φρούτα και λαχανικά.
• Περιορίστε τις τροφές με πολλές θερμίδες (τροφές πλούσιες σε λιπαρά και ζάχαρη) και αποφύγετε σακχαρούχους χυμούς.
• Αποφεύγετε τα επεξεργασμένα κρέατα και τις τροφές με πολύ αλάτι.

6. Εάν καταναλώνετε αλκοόλ, περιορίστε το. Η πλήρης αποχή από το αλκοόλ είναι η καλύτερη πρόληψη.
7. Αποφύγετε την παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο, ιδιαίτερα στα παιδιά και στους εφήβους. Άτομα που έχουν τάση για ηλιακά εγκαύματα, πρέπει να χρησιμοποιούν προστατευτικά μέτρα σε όλη τους τη ζωή. Μην χρησιμοποιείτε τεχνητές μεθόδους μαυρίσματος.
8. Εφαρμόστε αυστηρά τις οδηγίες για αποφυγή έκθεσης σε γνωστές καρκινογόνες ουσίες. Ακολουθήστε όλες τις οδηγίες υγιεινής και ασφάλειας για ουσίες που είναι δυνητικά καρκινογόνες.
9. Ακολουθήστε τις επίσημες κρατικές οδηγίες για την προστασία από τις ακτινοβολίες. Αν στην εργασία εκτίθεστε σε καρκινογόνες ουσίες προφυλαχθείτε λαμβάνοντας τα απαραίτητα μέτρα προστασίας.
10. Για τις γυναίκες

• Ο θηλασμός μειώνει τον κίνδυνο καρκίνου. Εάν μπορείτε θηλάστε το μωρό σας.
• Η θεραπεία υποκατάστασης ορμονών αυξάνει τον κίνδυνο συγκεκριμένων καρκίνων. Περιορίστε τη χρήση φαρμάκων υποκατάστασης ορμονών.

11. Βεβαιωθείτε ότι τα παιδιά σας κάνουν τα απαραίτητα εμβόλια σύμφωνα με το Εθνικό εμβολιαστικό πρόγραμμα για

• Την Ηπατίτιδα Β
• Το εμβόλιο για τον ΗPV (καρκίνο του τραχήλου της μήτρας)

12. Συμμετέχετε σε οργανωμένα προγράμματα screening για

• Καρκίνο παχέος εντέρου (γυναίκες και άντρες)
• Καρκίνο μαστού (γυναίκες)
• Καρκίνος τραχήλου της μήτρας (γυναίκες)

Σε ότι αφορά τις συνήθειες του Ελληνικού πληθυσμού, σύμφωνα με αναφορά του παγκόσμιου οργανισμού υγείας τα ποσοστά καπνίσματος ανέρχονται σε 45.8% για τους άνδρες και 33,9% για τις γυναίκες. Η κατανάλωση καθαρού αλκοόλ ανά κάτοικο, φτάνει συνολικά τα 10 λίτρα ετησίως. Τα επίπεδα της παχυσαρκίας είναι 23,6% για τους άνδρες και 26,7% για τις γυναίκες, ενώ αντίστοιχα η φυσική δραστηριότητα εκτιμάται σε 12,4% και 18.2%.

Νεότερες εξελίξεις

Οι επιστημονικές εξελίξεις στον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου, η πρόωρη ανίχνευση, οι νέες θεραπείες και η υποστηρικτική φροντίδα συμβάλλουν στην μείωση της θνησιμότητας του καρκίνου. Οι μελέτες δείχνουν ότι τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού των καρκινοπαθών έχουν αλλάξει προς το καλύτερο τις τελευταίες δεκαετίες.

Η αύξηση του αριθμού των νέων φαρμάκων που εγκρίνονται στην ογκολογία τα τελευταία έτη σε σύγκριση με παλαιότερα, αντανακλά την έντονη επιστημονική δράση και πρωτοπορία στο συγκεκριμένο ιατρικό χώρο. Οι περισσότερες από τις νέες θεραπείες που εγκρίνονται αν όχι όλες σχετίζονται με βελτίωση στην επιβίωση και/ή την ποιότητα ζωής των ασθενών.

Τα τελευταία έτη η επιστημονική κοινότητα υιοθέτησε νέες καινοτόμες θεραπείες όπως γονιδιακές, στοχευμένες θεραπείες και  ανοσοθεραπείες. Τα αποτελέσματα των ερευνών για τις παραπάνω θεραπείες έχουν αλλάξει τον τρόπο αντιμετώπισης πολλών μορφών καρκίνου όπως ο καρκίνος του πνεύμονα, του προστάτη και της ουροδόχου κύστης. Ιστορικά οι θεραπείες για τον καρκίνο ελάμβαναν έγκριση βάση του οργάνου που  έχει προσβληθεί  και του σταδίου του καρκίνου. Τα τελευταία έτη εγκρίνονται θεραπείες βάση της γενετικής του καρκίνου και όχι της ανατομικής του θέσης.

Οι επιστημονικές εξελίξεις στην πρόληψη και τη θεραπευτική αντιμετώπιση είναι σύμμαχοι στον αγώνα κατά του καρκίνου. Ωστόσο, η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, χωρίς κάπνισμα, με υγιεινή διατροφή, περιορισμό του αλκοόλ και άσκηση είναι ίσως το σημαντικότερο όπλο που έχουμε ενάντια στον καρκίνο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

PRESS RELEASE N° 263 International Agency for Cancer Research, WHO Latest global cancer data: Cancer burden rises to 18.1 million new cases and 9.6 million cancer deaths in 2018, 12  September 2018

World Health Organization-Cancer Country Profile 2014, Greece

Joachim Schuz et al. European Code against Cancer 4^th Edition: 12 ways to reduce your cancer risk. Cancer Epidemiology 395(2015) S1-S10

ASCO Advances in Cancer Treatment https://www.asco.org/research-progress/reports-studies/clinical-cancer-advances-2018/advances-cancer-treatment

Shapiro L. Charles. Cancer Survivorship N Engl J Med 2018; 379:2438-2450